Ուսումնական 3-րդ շրջանի /փետրվարի 1- մայիսի 22/ պատում-հաշվետվություն հայոց լեզու և գրականություն առարկայից

Ավարտվեց 3-րդ ուսումնական շրջանը։Հայոց լեզու և գրականություն առարկաներց մենք շատ նոր ու հետաքրքիր աշխատանքներ կատարեցինք։Ճիշտ է, մի փոքր անսովոր պայմաններում, բայց մեծ սիրուվ ու հետաքրքրությամբ մասնակցեցի դասերին ու նախագծերի կատարմանը։Մենք ունեցանք Թումանյանին նվիրված՝ թումանայանական օրեր,դիտեցինք Թումանյանին նվիրված ֆիլմը, կարդացինք նրա դստեր՝ Նվարդի նամակը,կատարեցին պոեմների վերլուծություններ։Սարյանին նվիրված՝ սարյանական օրեր,կարդացինք Չարենց՝ Տաղարան շարքը,Տերյանի Էլեգիան,Ֆատումը։Կատարեցինք ստեղծագործական աշխատանքներ,տարբեր նախագծերի շրջանակներում կատարեցինք վիրտուալ այցելություններ դեպի աշխարհի տարբեր թանգարաններ,ինչպես նաև  ընտանեկան և զատկական նախագծեր։Իմացանք ինչ է բանահյուսությունը ևավարտեցինք Սասնա Ծռեր էպոսի ընթերցանությամբ։

Կատարված աշխատանքների հղումները

Տերյանական օրեր — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/04/%d5%be%d5%a1%d5%b0%d5%a1%d5%b6-%d5%bf%d5%a5%d6%80%d5%b5%d5%a1%d5%b6-2/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/12/%d5%be%d5%a1%d5%b0%d5%a1%d5%b6-%d5%bf%d5%a5%d6%80%d5%b5%d5%a1%d5%b6-fatum/
Թումանյանական օրեր — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/14/%d5%a9%d5%b8%d6%82%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%b5%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%b6%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d5%af%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%ab%d6%81/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/18/%d5%b6%d5%be%d5%a1%d6%80%d5%a4-%d5%a9%d5%b8%d6%82%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%b5%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%b0%d5%b8%d6%82%d5%b7%d5%a5%d6%80%d5%ab%d6%81/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/26/%d5%b0-%d5%a9%d5%b8%d6%82%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d5%ac%d5%b8%d5%bc%d5%a5%d6%81%d5%ab-%d5%bd%d5%a1%d6%84%d5%b8%d5%b6-%d5%ba%d5%b8%d5%a5%d5%b4%d5%ab-%d5%be%d5%a5%d6%80%d5%ac/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/04/%d5%a9%d5%b8%d6%82%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%b5%d5%a1%d5%b6%d5%ab-%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%b7-%d5%ba%d5%b8%d5%a5%d5%b4%d5%ab-%d5%be%d5%a5%d6%80%d5%ac%d5%b8%d6%82%d5%ae%d5%b8%d6%82%d5%a9/
Եղիշե Չարենց — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/16/%d5%b9%d5%a1%d6%80%d5%a5%d5%b6%d6%81%d5%b5%d5%a1%d5%b6-%d6%86%d5%ac%d5%a5%d5%b7%d5%b4%d5%b8%d5%a2/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/19/%d5%a5%d5%b2%d5%ab%d5%b7%d5%a5-%d5%b9%d5%a1%d6%80%d5%a5%d5%b6%d6%81%d5%ab-%d5%bf%d5%a1%d5%b2%d5%a1%d6%80%d5%a1%d5%b6-%d5%b7%d5%a1%d6%80%d6%84%d5%a8/
Սահյանական ընթերցումներ, ստեղծագործական  — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/22/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%b8%d6%82-%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d6%89/
Ստեղծագործական աշխատանքներ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/16/%d5%bd%d5%bf%d5%a5%d5%b2%d5%ae%d5%a1%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d6%89-%d5%b0%d5%b8%d5%be%d5%b0%d5%a1%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d5%bd-%d5%a1%d5%b5%d5%be%d5%a1%d5%a6%d5%b8%d5%be%d5%bd/
Ուսւմնական գարուն նախագիծ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/23/%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d5%ae-%d5%b3%d5%a1%d5%b4%d6%83%d5%b8%d6%80%d5%a4%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%a4%d5%a5%d5%ba%d5%ab-%d5%be%d5%ab%d6%80%d5%bf/

Սուրբ Զատիկ նախագիծ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/03/%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d5%ae-%d5%bd%d5%b8%d6%82%d6%80%d5%a2-%d5%a6%d5%a1%d5%bf%d5%ab%d5%af/

Այլ աշխատանքներ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/13/%d5%a2%d5%a1%d5%b6%d5%a1%d5%b0%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%bd%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/09/%d5%b6%d5%a1%d5%ad%d5%a1%d5%a3%d5%ab%d5%ae%d6%89-%d5%ab%d5%b4-%d5%a1%d5%b6%d5%b0%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d5%a1%d5%b7%d5%ad%d5%a1%d5%bf%d5%a1%d5%aa%d5%a1%d5%b4%d5%a1%d5%b6%d5%a1%d5%af/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/30/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%bf%d5%a8-%d5%bc-%d5%a1%d5%a3%d5%b8%d6%82%d5%bf%d5%a1%d5%a3%d5%a1%d5%be%d5%a1/
Սասնա Ծռեր էպոս — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/29/%d5%bd%d5%a1%d5%bd%d5%b6%d5%a1-%d5%ae%d5%bc%d5%a5%d6%80-%d5%af%d5%a1%d5%b4-%d5%bd%d5%a1%d5%bd%d5%b8%d6%82%d5%b6%d6%81%d5%ab-%d5%a4%d5%a1%d5%be%d5%ab%d5%a9-%d5%b0/

Հայոց լեզու — գործնական քերականություն —
Գոյական — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/16/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%b8%d6%82-7-%d5%be%d5%a1%d6%80%d5%aa%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80-124-126-127/ ,
Գոյականի հոլովներ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/23/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%b8%d6%82-7-%d5%be%d5%a1%d6%80%d5%aa%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80-132133-134136137138139140/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/25/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%b8%d6%82-7-%d5%be%d5%a1%d6%80%d5%aa%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80-146-154/
Որոշյալ և անորոշ առում,ածական — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/02/28/%d5%a1%d5%bc%d5%a1%d5%bb%d5%a1%d5%a4%d6%80%d5%a1%d5%b6%d6%84%d5%b6%d5%a5%d6%80-%d5%b4%d5%a1%d5%b5%d6%80%d5%a5%d5%b6%d5%ab-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%be%d5%ab%d6%81/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/02/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d6%84%d5%a5%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/
Ձևաբանություն։Խոսքի մասեր — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/19/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d6%84%d5%a5%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%
Դերանուն — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/03/30/%d5%a4%d5%a5%d6%80%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d6%89-%d5%be%d5%a1%d6%80%d5%aa%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6%d5%b6%d5%a5%d6%80%d5%9d-178-183/
Բայ — դիմավոր բայեր ,դերբայներ — https://davidepremyan.wordpress.com/2020/04/15/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d6%84%d5%a5%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%a2%d5%a1%d5%b5-%d5%ad%d5%b8%d5%bd%d6%84/
Բայի եղանակները — ab-11-15/
https://davidepremyan.wordpress.com/2020/05/12/%d5%b0%d5%a1%d5%b5%d5%b8%d6%81-%d5%ac%d5%a5%d5%a6%d5%b8%d6%82-%d5%a3%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%b4%d5%a1%d5%b5%d5%ab%d5%bd%d5%ab-11-15/ , https://davidepremyan.wordpress.com/2020/05/13/%d5%a3%d5%b8%d6%80%d5%ae%d5%b6%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6-%d6%84%d5%a5%d6%80%d5%a1%d5%af%d5%a1%d5%b6%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6-%d5%a2%d5%a1%d5%b5%d5%ab-%d5%a5%d5%b2%d5%a1%d5%b6/

Чудесный доктор

18-22 мая

“Сделайте что-то хорошее – люди последуют вашему примеру”.
А. Швейцер

Швейцеру было 30 лет, когда он узнал, что в Африке не хватает врачей. Несмотря на то что он уже был известным философом, крупным музыковедом, талантливым музыкантом, он решил получить медицинское образование. Концерты и книги помогли молодому учeному скопить средства, чтобы начать
новую жизнь.

Получив диплом врача, он вместе с женой Еленой Бресслау отправился в Африку, чтобы в джунглях построить больницу для местного населения.
В феврале 1913 года супруги покинули Европу. Они взяли с собой 70 чемоданов оборудования для больницы. Через два месяца они высадились у самого экватора, а потом 210 километров проплыли на лодках. Как только они доплыли до затерянной в джунглях Ламбарене, сразу принялись за работу. Часть деревянного домика, в котором их поселили, они превратили в больницу, сарай для лодок стал
больничной палатой.
Первое время работать было очень трудно. Ученый не знал местного языка, не было помощников, оперировать приходилось на открытом воздухе, а больных надо было принимать по 40 человек в день. Весть о белом докторе, который излечивает от всех болезней, разнеслась по джунглям. Жители Габона называли его «очанга», что значит «волшебник».
Больные приходили к нему за 200–300 километров. Лечил Швейцер бесплатно, поэтому вскоре его пациенты стали его помощниками. После того как Швейцер вылечил Джозефа, знавшего французский язык, бывший больной стал постоянным переводчиком при больнице. Через год после приезда Швейцера в Ламбарене была построена просторная поликлиника, палата для лежачих больных, хирургическое отделение и операционная.
Когда началась первая мировая война, Франция и Германия стали врагами.
Швейцера выслали в Германию, так как он был немецким гражданином.
В 1924 году он вновь приехал в Ламбарене. Но больница там была полностью разрушена. Ему все пришлось начать сначала. На помощь доктору снова пришло население Габона. Сам он трудился не покладая рук: утром он был врачом, а после полудня – строителем. Когда построили 40 больничных зданий, просторнее и лучше прежних, он открыл детскую поликлинику и зубоврачебный кабинет.
После первой мировой войны Альберт Швейцер стал активным борцом за мир.
В 1935 году ему была присуждена Нобелевская премия мира. Представителю комитета по Нобелевским премиям он сказал: «Эти деньги я использую на строительство лепрозория». За месяц до смерти он сам руководил строительством госпиталя. Он очень волновался за судьбу созданного им медицинского городка: «У меня осталось очень мало времени. Кто займѐтся этим, когда меня не станет?!»

Ответьте на вопросы

1. Кем был Альберт Швейцер?
2. Почему он решил поменять профессию?
3. Куда Швейцер отправился вместе с женой?
4. Почему Швейцера называли волшебником?
5.За что Швейцеру была присуждена Нобелевская премия мира?

Продолжите предложения.

1. Швейцер решил стать врачом, … … . 2. Он отправился в Африку после того,
как … … . 3. Первое время он лечил людей … … . 4. Сначала у него … … . 5. Через год… … . 6. После мировой войны … … . 7. Он использовал деньги за Нобелевскую пре-
мию, … … .

Выберите и вставьте в предложения пропущенные глаголы.

1. Швейцер … … в Африку. 2. Они … … на берегу. 3. Он … … сарай в операцион-
ную. 4. Через два месяца они … … у самого экватора. 5. Он … … средства, чтобы поехать в Африку. 6. Сначала они … … больных на улице. 7. Во время войны больницу … … .

Սահմանական եղանակների 7 ժամանակային ձև՝

1. Անկատար ներկա
2. Անկատար անցյալ
3. Վաղակատար ներկա
4. Վաղակատար անցյալ
5. Ապակատար ներկա
6. Ապակատար անցյալ
7. Անցյալ կատարյալ

 

Անկատար ներկա
Եզակի թիվ։ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք Ես կարդում եմ, խոսում եմ 1-ին դ. Մենք կարդում ենք, խոսում ենք
2-րդ դեմք Դու կարդում ես, խոսում ես 2-րդ դ.Դուք կարդում եք, խոսում եք
3-րդ դեմք Նա կարդում է, խոսում է 3-րդ դ.Նրանք կարդում են, խոսում են

Անկատար անցյալ

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք Ես կարդում էի, խոսում էի 1-ին դ. Մենք կարդում էինք, խոսում էինք
2-րդ դեմք Դու կարդում էիր, կարդում էիր 2-րդ դ.Դուք կարդում էիք , խոսում էիք
3-րդ դեմք Նա կարդում էր, խոսում էր 3-րդ դ.Նրանք կարդում էին, խոսում էին

Անցյալ կատարյալ
Եզակի թիվ։ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք կարդացի, խոսեցի 1-ին դ. կարդացինք, խոսեցինք
2-րդ դեմք կարդացիր, խոսեցիր 2-րդ դ. կարդացիք, խոսեցիք
3-րդ դեմք կարդաց, խոսեց 3-րդ դ. կադացին, խոսեցին

Վաղակատար ներկա
Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք Ես կարդացել եմ, խոսել եմ 1-ին դ. կարդացել ենք, խոսել ենք
2-րդ դեմքԴու կարդացել ես, խոսել ես 2-րդ դ.կարդացել եք, խոսել եք
3-րդ դեմքՆա կարդացել է, խոսել է 3-րդ դ. կարդացել են, խոսել են

Վաղակատար անցյալ
Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք կարդացել էի, խոսել էի 1-ին դ. կարդացել էինք, խոսել էինք
2-րդ դեմք կարդացել էիր, խոսել էիր 2-րդ դ. կարդացել էիք, խոսել էիք
3-րդ դեմք կարդացել էր, խոսել էր 3-րդ դ. կարդացել էին, խոսել էին

Ապակատար ներկա

Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք կարդալու եմ, խոսելու եմ 1-ին դ. կարդալու ենք, խոսելու ենք
2-րդ դեմք կարդալու ես, խոսելու ես 2-րդ դ. կարդալու եք, խոսելու եք
3-րդ դեմք կարդալու է, խոսելու է 3-րդ դ. խոսելու են, խոսելու են

Ապակատար անցյալ
Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
1-ին դեմք կարդալու էի, խոսելու էի 1-ին դ. կարդալու էինք, խոսելու էինք
2-րդ դեմք կարդալու էիր, խոսելու էիր 2-րդ դ. կարդալու էիք, խոսելու էիք
3-րդ դեմք կարդալու էր, խոսելու էր 3-րդ դ. կարդալու էին, խոսելու էին

Սպասարկման ոլորտը

Դասի հղումը։

1. Ո՞րոնք են տնտեսության սպասարկման ոլորտի հիմնական ճյուղերը:
2. Ի՞նչ կապ կա սպասարկման ոլորտի և նյութական արտադրության ոլորտների միջև:
3. Ինչու՞ է տնտեսությամ մեջ անընդհատ մեծանում սպասարկման ոլորտի դերը:

1.Համաշխարհային տնտեսությունը կազմված են ոչ միայն արտադրական, այլ նաև ոչ արտադրական ճյուղերից: Դրանք սպասարկում են բնակչությանը, այսինքն` նրան մատուցում են տարբեր տեսակի ծառայություններ և այդ պատճառով էլ անվանվում են սպասարկման կամ ծառայությունների ոլորտի ճյուղեր:

2. Ոչ արտադրական ոլորտը ոչ նյութական բնույթի ծառայությունների կամ սպասարկում կատարող ճյուղերի ամբողջությունն է, որը հայտնի է նաև սոցիալ — մշակութային ոլորտ, երրորդային ոլորտ և ավելի հաճախ սպասարկման ոլորտ անուններով: Այս ոլորտում ընդգրկված ճյուղերի շնորհիվ իրագործվում է նյութական բարիքների բաշխումը, փոխանակությունը և սպառումը, ստեղծվում հոգևոր արժեքներ ու իրականացվում սոցիալ — մշակութային ծառայություններ:

Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը թեև նյութական արտադրանք չեն տալիս, սակայն նպաստում են նյութական արտադրության արագ զարգացմանը: Սպասարկման ոլորտի ճյուղերը մեծ դեր են կատարում նաև բնակչության զբաղվածության ապահովման գործում:

Սպասարկման ոլորտի ճյուղերում է ստեղծվում նաև բարձր զարգացած երկրների ամբողջ ազգային եկամտի գերակշիռ մասը (օրինակ` ԱՄՆ-­ում` 60 %­-ը): Իսկ զարգացող երկրներում այդ բաժինը, որպես կանոն, դեռևս շատ փոքր է, թեպետ ունի աճի միտում:

Ծառայությունները ներկայումս ընդգրկում են հասարակության բոլոր բնագավառները: Դրանց առավել հին ու ավանդական ձևերը բավարարում են մարդու պահանջմունքները, ուստի անվանվում են սպառողական ծառայություններ:

3.Այդ ծառայությունների զարգացմամբ է պայմանավորված մարդկանց առողջական, հանգստի, կրթական, մշակութային և կենցաղային սպասարկման վիճակը:

Առողջապահության դերը բացառիկ մեծ է բնակչությանվերարտադրության և աշխատանքային ռեսուրսների աշխատունակության պահպանման գործում: Յուրաքանչյուր երկրի կառավարություն, իր հնարավորությունների սահմաններում, առողջապահությանը հատկացնում է պետական բյուջեի որոշ մասը: Օրինակ` ԱՄՆ­-ում այդ ցուցանիշը 16%է,Մեծ Բրիտանիայում` 14 %, Հայաստանում` 6.3 %, Հնդկաստանում` 1.6%, իսկ Պակիստանում` էլ ավելի փոքր՝ 1 %:

Ոչ արտադրական ոլորտի եկամտաբեր և արագ զարգացող ճյուղ է մարդկանց հանգստի կազմակերպումը (ռեկրեցիան), հատկապես զբոսաշրջությունը:
Միջազգային զբոսաշրջությունը ծառայությունների փոխանակման համեմատաբար արագ զարգացող ձև է: Այսպես` միայն 20-րդ դարի երկրորդ կեսին աշխարհի միջազգային զբոսաշրջիկների թիվն աճել է շուրջ 40 անգամ:
Զբոսաշրջության այսպիսի բուռն զարգացման կարևորագույն նախադրյալն աշխարհի, հատկապես զարգացած երկրների բնակչության կենսամակարդակի բարձրացումն է, որն իր հերթին մեծացնում է զբոսաշրջության պահանջարկը: Կարևոր դեր են կատարում նաև անձնական օգտագործման ավտոմեքենաներ և տրանսպորտի այլ միջոցներ ունեցող մարդկանց թվի աճը, մարդկանց ազատ ժամանցի մեծացումը։

Կիլիկյան թագավորության հռչակումը: Լևոն Մեծագործ

Կիլիկյան թագավորության հռչակումը: Լևոն  Մեծագործ

• Լևոն Բ-ի հռչակումը «Հայոց թագավոր»
• Նկարագրել քաղաքական իրադրությունը Մերձավոր արևելքում Լևոն Երկրորդի գահ բարձրանալու նախօրյակին
• Բնութագրել Կիլիկյան հայոց թագավորության հռչակման պատմական նշանակությունը
• Նկարագրել Լևոն Մեծագործի վարած քաղաքականությունը երկրի քաղաքական ռազմական, տնտեսական հզորությունը ամրապնդելու համար
• Կիրակոս Գանձակեցու Լևոն Երկրորդի թագադրման  նկարագրությունը
• «Հայոց ժառանգորդ Զաբել թագուհի»

Ատոմի միջուկի կառուցվածքը

Նյութերը, որոնցից կազմված են ֆիզիկական մարմինները, իրենց հերթին կազմված են մասնիկներից` մոլեկուլներից:

Մոլեկուլները բաժանելի մասնիկներ են, դրանք կազմված են ավելի փոքր մասնիկներից` ատոմներից:

Ատոմ հունարեն նշանակում է անբաժանելի. քիմիական ճանապարհով այն չի բաժանվում, սակայն ֆիզիկական ճանապարհով այն բաժանվում է առավել փոքր, այսպես կոչված տարրական մասնիկների:

Ատոմն ունի բարդ կառուցվածք, այն կազմված է դրական լիցքավորված միջուկից և նրա շուրջը գտնվող բացասական լիցք ունեցող էլեկտրոններից:

Միջուկն իր հերթին կազմված է դրական լիցք ունեցող մասնիկներից` պրոտոններից և զանգվածով պրոտոնին մոտավորապես հավասար, բայց լիցք չունեցող մասնիկներից` նեյտրոններից:

Քիմիական ռեակցիաների ընթացքում ատոմի միջուկի բաղադրության փոփոխություն տեղի չի ունենում:

Միջուկի շուրջը առկա էլեկտրոնների թիվը հավասար է միջուկում առկա պրոտոնների թվին, հետևաբար, ատոմն էլեկտրաչեզոք է: Պրոտոնների թիվը հավասար է միջուկի դրական լիցքին կամ քիմիական տարրերի պարբերական համակարգում այդ տարրի ատոմային համարին (կարգաթվին):

Նեյտրոնները, տեղավորվելով դրական լիցքավորված պրոտոնների միջև, խոչընդոտում են նրանց փոխադարձ վանումը: Նեյտրոնների թիվը ատոմի միջուկում պրոտոնների թվից կամ մեծ է, կամ էլ հավասար:

Ատոմի զանգվածը հիմնականում պայմանավորված է միջուկի զանգվածով:

Միջուկի նույն դրական լիցքով ատոմների համախումբը անվանում են քիմիական տարր: Դրանք հաճախ հանդիպում են տարատեսակ ատոմների ձևով, որոնք տարբերվում են միջուկում պարունակվող նեյտրոնների թվով:

Ատոմի միջուկում առկա պրոտոնների (Z) և նեյտրոնների (N) գումարի թիվն անվանում են ատոմի զանգվածային թիվը (A)՝

A=Z+N

Միևնույն քիմիական տարրի ատոմները, որոնք տարբերվում են նեյտրոնների թվով, հետևաբար և զանգվածային թվով, անվանում են իզոտոպներ:

Օրինակ՝ A(Li)=3+4=7

Տարրի իզոտոպները նշվում են միևնույն քիմիական նշանով, բացառությամբ ջրածնի:

Օրինակ՝ Օ,816Օ,817Օ,818

Ջրածնի իզոտոպներն են՝ պրոտիումըH11, դեյտերիումը, D12, տրիտիումը T13:

Նախագիծ — Պարբերական համակարգի ստեղծումը

18-րդ դարի երկրորդ կեսին և հատկապես 19-րդ դարի առաջին կեսին բուռն զարգացում ապրեց քիմիա գիտությունը: Հայտնաբերվեցին քիմիական նոր տարրեր: 19-րդ դարի կեսերին դրանց թիվը հասնում էր ավելի քան 60 -ի: Տարբեր երկրների մի շարք գիտնականներ արդեն մեծաթիվ քիմիական տարրերը դասակարգելու փորձերեր կատարեցին:

Գիտնականները քիմիական տարրերը բաժանեցին երկու խմբի` մետաղների և ոչ մետաղների:
Մետաղներն օժտված են բնորոշ հատկություններով` «մետաղական» փայլով, էլեկտրականության և ջերմության լավ հաղորդիչներ են, թափանցիկ չեն, նաև մեծ մասամբ պլաստիկ են:

Այս դասակարգման թերի կողմն այն էր, որ ոչ մետաղներ քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերից մի քանիսն արտաքին տեսքով մետաղներից էապես չէին զանազանվում, օրինակ՝ տելուրը կամ գերմանիումը ), որն էլ շփոթության առիթ էր հանդիսացել:

Բացի նշված թերություններից, քիմիական տարրերի նման դասակարգումը նոր տարրերի որոնման հնարավորություն չէր ընձեռում: Քիմիական տարրերի շարքում այլ, ավելի նուրբ օրինաչափություններ փնտրելու անհրաժեշտություն առաջացավ, որն էլ հաջողվեց ռուս մեծանուն գիտնական Դմիտրի Մենդելեևին:

Դմիտրի Մենդելեև ( 1834- 1907)

Պարբերական օրենքի հայտնագործումը

Մենդելեևը տարրերի համակարգման հիմք ընդունեց տարրի ատոմային զանգվածը՝ որպես ճշգրիտ չափելի ու կասկած չհարուցող հիմնարար քանակական հատկանիշ:

Նրան հաջողվեց բացահայտել տարրերի ատոմային զանգվածի ու քիմիական հատկությունների միջև առկա համընդհանուր պարբերական կապը:

Մենդելեևը 63 հայտնի տարրերի համար կազմեց առանձին քարտեր՝ գրանցելով յուրաքանչյուր տարրի և նրա միացությունների վերաբերյալ առավել կարևոր տեղեկությունները` քիմիական նշանը, անվանումը, բնույթը, հարաբերական ատոմային զանգվածը, օքսիդների, հիդրօքսիդների, բնորոշ աղերի բանաձևերը և այլն:

Օրինակ

Նատրիում

Na

Na2O – օքսիդ,պինդ

NaOH — հիմք

NaCl— քլորիդ

Այդ քարտերը գիտնականը հաջորդաբար դասավորեց` ըստ տարրերի ատոմային զանգվածի աճման կարգի և սկսեց դիտարկել: Մենդելեևը հանկարծ նկատեց, որ տարրերի շարքում հստակ դիտվում է դրանց հատկությունների պարբերականություն` ատոմային զանգվածի մեծացման հետ հատկությունների կրկնություն:

Էլ ավելի կարևոր հայտնություն էր այն, որ պարբերաբար կրկնվում էին նաև փոփոխության բնույթն ու ընթացքը՝ մեկ տարրից մյուսին անցնելիս:
Նկատված օրինաչափությունների հիման վրա Մենդելեևը ձևակերպեց (1871թ) հռչակավոր պարբերական օրենքը:

Քիմիական տարրերի առաջացրած պարզ նյութերի, ինչպես նաև միացությունների ձևերն ու հատկությունները պարբերական կախման մեջ են այդ տարրերի հարաբերական ատոմային զանգվածների մեծությունից:

Պարբերական համակարգը պարբերական օրենքի պատկերումն է։
Պարբերական համակարգում, յուրաքանչյուր տարրի հատկացված են խիստ որոշակի համարով առանձին վանդակ՝ «բնակարաններ», որտեղ գրվում են տվյալ տարրը բնութագրող մեծությունները:

Օրինակ

N՝արտաքին էլեկտրոնային շերտում էլեկտրոնների թիվը: 2s22p3 էլեկտրոնների բաշխումը ատոմում ըստ էներգիական մակարդակների, 5 և 2՝ հարաբերական ատոմային զանգվածը, 14,006 ՝ատոմային համարը (կարգաթիվը), 7՝ անվանումը, ազոտ` ազոտ տարրի քիմիական նշանն է.

Պարբերական համակարգը կազմված է յոթ հորիզոնական և ութ ուղղաձիգ շարքերից: Տարրերի հորիզոնական շարքը, որոնցում դիտվում է հատկությունների հետզհետե փոփոխություն` մինչև շարքի առաջին տարրի հատկությունների կրկնվելը, Մենդելեևն անվանեց պարբերություն: 1 -ին պարբերությունը անվանում են հատուկ, 2 -րդ և 3 -րդը՝ փոքր, 4 — 6 պարբերությունները՝ մեծ, իսկ 7 -ը՝ անավարտ: Պարբերությունները, բացառությամբ առաջինի, սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով:

Ուղղաձիգ շարքերում՝ խմբերում նման հատկություններով տարրերն են իրար տակ տեղադրված: Խմբերը բաժանվում են երկու ենթախմբերի՝ գլխավոր (A) և երկրորդական (B): A -ում ընդգրկված են և՛փոքր, և՛մեծ պարբերությունների տարրեր, իսկ B -ում ՝ միայն մեծ պարբերությունների տարրեր:

Մենդելեևն ստեղծեց պարբերական համակարգ։ Ահա նրա կարճ ձևը.

Պարբերական համակարգը բացահայտում է մի շարք օրինաչափություններ` տարրերի հատկությունների վերաբերյալ: Այդ համակարգում պարբերությունների և խմբերի համարները չափազանց կարևոր տեղեկություններ են տալիս տարրերի ատոմների կառուցվածքի, հետևաբար նաև քիմիական հատկությունների մասին:

Գործնական քերականություն — Բայի եղանակները:

Բայի եղանակներն են՝

1. սահմանական եղանակ
2. հրամայական եղանակ
3. ըղձական եղանակ
4. հարկադրական եղանակ
5. պայմանական եղանակ

Վարժություններ 216-224

216. Համեմատի՛ր տրված նախադասությունների բայերը և գտի՛ր տարբերությունները:

Փորձելով ամեն ինչ պարզելու են, ու հանգիստ խղճով առաջ ենք գնալու:
Փորձելով ամեն ինչ պարզեն, ու հանգիստ խղճով առաջ գնանք:
Եթե ոչինչ չխանգարի, փորձելով ամեն ինչ պարզեն, ու հանգիստ խղճով առաջ կգնանք:
Փորձելով ամեն ինչ պիտի պարզեն, ու պիտի առաջ գնանք, ուրիշ ելք չունենք:
Փորձելով ամեն ինչ պարզե՛ք ու հանգիստ խղճով առաջ ենք գնացե՛ք:

217. Ո՞ր բառերի միջոցով է արտահայտվում խոսողի վերաբերմունքը (եղանակավորում
նախադասությունը):

Այնպես լինի, որ ինքը կարողանա խուսափել այդ հանդիպումից:
Պիտի գնա ու արևի մասին պատմի աշխարհին:
Եթե մարդկանց ու մեքենաների աղմուկը չլինի, ամեն առավոտ կլսեք ջութակի ձայնը:
Գոնե կարողացա խուսափել այդ հանդիպումից:
Անշուշտ գալու է և անպայման ամեն ինչ պատմելու է:
Ամեն առավոտ երևի լսում եք ջութակի ձայնը:

218. Ընդգծված դերբայները այնպիսի դիմավոր ձևերով փոխարինի՛ր, որ
համապատախանեն փակագծերում տրված եղանակավորմանը:

Ավելի դյուրազգաց ուղևորները առանձնացան իրարից :(ստույգ,հաստատ կատարված)
Անցիր անտառապատ բլուրը, գտնիր աղետի հետքերը:( հրաման)
Շոգենավն անցներ նավաշինարանից, դուրս գար ծովածոց, ու նորից զգացվեր լիակատար
ազատության գեղեցիկ խաբկանքը:(իղձ, ցանկություն)
Եթե ափը ծածկված  կլինի խիտ եղեգնուտով, այնտեղ ջրային թռչունների բներ կլինեն:
(ենթադրաբար,պայմանով կատարելի)
Դու պիտի հետևես նրանց և պիտի պարզես տեսակները: (անհրաժեշտություն, հարկադրանք)
219. Տեքստում մի դեպքում տեղադրի՛ր փակագծերում դրված առաջին բայաձևերը, մյուս
դեպքում երկրորդները: Գտի՛ր ստացված տեքստերի իմաստային տարբերությունը:

Կետերը կաթնասուններ են, հետևաբար նրանք շունչ առնելու համար ժամանակ առ
ժամանակ մակերես (ելնում են, պետք է ելնեն): Բացի դրանից, նրանք թոքերի որոշակի
ծավալ (ապահովում են, պիտի ապահովեն), որպեսզի լողունակությունը չկորցնեն:
Մարդիկ ավելի խոր (քնում են, կքնեն), քան կետերը: Դեղերով քնեցրած կետերը կա՛մ
(սուզվում են, կսուզվեն), կամ (չեն շնչում, չեն շնչի) ու (խեղդվում են, կխեղդվեն):
220. Տեքստում մի անգամ տեղադրի՛ր փակագծերում դրված առաջին բայաձևերը, մյուս
անգամ` երկրորդները: Գտի՛ր ստացված տեքստերի իմաստային տարբերությունը:

Ֆրանսիացի գիտնական Քրիստիան Մարշալն առաջարկում է Լուսնի վրա տեղադրել
հայելիներ, որոնք Արեգակի ճառագայթները (անդրադարձնելու են, կանդրադարձնեն)
Երկիր: Այդ դեպքում գիշերը կարելի է կարդալ և աշխատել՝ առանց արհեստական
լուսավորության: Լուսնային հայելիները ( փոխարինելու են, կփոխարինեն) փողոցային
լապտերներին ու շինհրապարակներում, դաշտերում և այլուր գիշերներն աշխատելու
հնարավորություն (տալու են, կտան): Դրա համար (պահանջվելու է, կպահանջվի) 200
հազար քառ. կմ հայելի:
221. Բանաձևերի խնբերից յուրաքնչյուրին տո՛ւր տրված անուններից մեկը:

Ենթադրական եղանակ, հարկադրական եղանակ, հրամայական եղանակ, ըղձական
եղանակ, սահմանական (սահմանում-որոշում, հաստատում, կարգավորում) եղանակ:
Ա. Գնում ես, գնալու ես, գնացել ես, գնացիր, գնում էիր, գնացել էիր, գնալու էիր:
Բ. Գնաս,գնայիր
Գ. Կգնաս, կգնայիր:
Դ. Պիտի գնաս,պիտի գնայիր:
Ե. Գնա՛, մի՛ գնա:
222. Կարդա՛ տրված մտքերը և լրացրո՛ւ վերջին նախադասությունը:

Բայի դեմք է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որը ցույց է տալիս, թե ո՛ւմ կամ
ինչի՛ն է վերագրվում գործողությունը:
Բայի թիվ է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որը ցույց է տալիս` մե՞կ, թե՞ մեկից
ավելի առարկաների է վերագրվում գործողությունը:
Բայի ժամանակ է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որով արտահայտվում է
գործողության կատարման ժամանակը:
Բայի եղանակ է կոչվում դիմավոր բայի այն հատկանիշը, որով արտահայտվում է խոսողի
վերաբերմունքը կամ տեսանկյունը գործողության կատարման նկատմամբ:
223. Տրված նախադասությունները լրացրո՛ւ ըղձական եղանակի համապատասխան բայերով:

Գոնե մի օր կարգին եղանակ լիներ, որ կարողանայինք մի քիչ նստել ծովափին ու ջրային հեծանիվ վարեինք:
Գոնե մինչև ծովափ հասցնեիք , դրանից հետո ինքներս կգնանք:
Երանի թե մի քիչ երկար տևեր ուղևորությունը:
Շատ եմ ուզում, որ մի անգամ դելֆին տեսնեմ , մի քանի օր էլ ընկերություն անեմ հետը:
Եթե քամին չփչի ու փորձառու նվագները … ծովին , նրանք կասեն, թե նավի մոտով
ինչպիսի՞ ձկների վտառ է լողում:
224. Կետերը փոխարինի՛ր տրված բայերի ենթադրական եղանակի համապատասխան
ձևերով:
Եթե թույլ տան իրենց ուզածն անել, նրանք անտառն էլ կվերածեն զորքի ու բոլոր ծառերը շարք կկանգնեցնեն (վերածել, կանգնեցնել)։
Հենց որ սահմանին մոտենաք, ձեզ հարցուփորձ կանեն ձեր անցյալի ու նպատակների մասին: (հարցուփորձ անել)Թե որ գտնես այդ բույսի սերմերը, ջրի մեջ կդնես ու կթողնես մինչև ծլեն: (դնել, թողնել)
Եթե կենդանիների կերի մեջ մեծ քնակությամբ արևքուրիկ լինի, կենդանին կթունավորվի  ու կհիվանդանա։
(թունավորվել, հիվանդանալ)
Եթե ժամանակին չմտածեն կենդանիների կերի մասին, ձմռանը շատ դժվար կլինի կեր
հայթաթելը: (լինել)

Նախագիծ․ Խաղ — վիկտորինա․ Կիլիկյան Հայաստան

https://learningapps.org/watch?v=pzgk20ih520

Կիլիկյան հայկական թագավորություն

Կիլիկյան թագավորություն/ 1.տեսաֆիլմ/

Կիլիկյան թագավորություն/2. տեսաֆիլմ/

Լեռնային Կիլիկիա/3. տեսաֆիլմ/

Հայկական պետականությունը Կիլիկիայում/ տես՝/

Կիլիկյան Հայաստան: Հայերը Կիլիկիայում

• Նկարագրել Կիլիկիայի աշխարհագրական դիրքը , բնակլիմայական պայմանների առավելությունները:

Կիլիկիայի բնաշխարհը բաժանվում է Դաշտային Կիլիկիա և Լեռնային Կիլիկիա հատվածների:Տավրոսի լեռնաշղթան, հյուսիս-արևմուտքից ձգվելով հարավ-արևելք՝ մինչև Անտիտավրոսի ճյուղերը, Կիլիկիան պատնեշում էր փոքրասիական երկրներից: Միջերկրականի ջրերը շուրջ 500 կմ երկարությամբ հարավից ողողում են Կիլիկիայի ափերը:

• Բնութագրել 11-րդ դարի վերջին Կիլիկիայի բնակչության էթնիկ կազմը, քաղաքական իրադրությունը:

Կիլիկիայում հայերի հետ միասին ապրում էին ասորիներ, հրեաներ, հույներ: Հայերի համար Կիլիկիայում բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվել, երբ Բյուզանդիան 1071 թ-ի Մանազկերտի ճակատամարտում պարտություն է կրել սելջուկ-թյուրքերից: Ստեղծվել են հայկական իշխանություններ (Փիլարտոս Վարաժնունու, Գող Վասիլի, Լամբրոնի և այլն), որոնք XI դարի վերջին – XII դարի սկզբին կործանվել են:

• Ներկայացնել Ռուբինյան իշխանության կազմավորման , ընթացքը, արդյունքները:

Իշխանապետության հիմնադիր-իշխանը Ռուբեն Ա-ն (1080–95 թթ.)  է: Նրա անունով իշխանապետությունը պատմագիտության մեջ կոչվում է Ռուբինյանների: Անիի Բագրատունյաց թագավորության անկումից (1045 թ.) մի քանի տասնամյակ անց Բագրատունի վերջին թագակիր Գագիկ Բ-ի (1042–45 թթ.) թիկնապահ Ռուբեն իշխանը հայոց նոր պետականություն ստեղծեց Կիլիկիայում:

• Բնութագրել Ռուբինյան իշխաններ Թորոս Առաջինի, Լևոն Առաջինի, Թորոս Երկրորդի, Մլեհի քաղաքականությունը:

Թորոս Ա իշխանը (1100–29 թթ.), շարունակելով  հոր՝ Կոստանդին Ա-ի` պետության սահմաններն ընդարձակելու քաղաքականությունը, 1104 թ-ին, պարտության մատնելով բյուզանդական զորքերին, ազատագրեց Սիս, Անարզաբա քաղաքները, իր իշխանությանը միացրեց Դաշտային Կիլիկիայի զգալի մասը: 1107 թ-ին  Թորոս Ա-ի և Գող Վասիլի զորքերը Բերդուսի մատույցներում ջախջախեցին Կիլիկիա ներխուժած սելջուկներին: Թորոս Ա-ն Սիս քաղաքի մոտ հիմնեց Դրազարկի և Մաշկևորի հռչակավոր վանքերը, որոնք վերածվեցին կրթության և գրչության կենտրոնների:

Թորոս Ա-ի եղբորը՝ Լևոն Ա-ին (1129–37 թթ.), հաջողվեց գահակալման սկզբին անխախտ պահել երկրի սահմանները: 1132 թ-ին բյուզանդական տիրապետությունից ազատագրեց Մամեստիա,  Ադանա, Տարսոն քաղաքները և ծովեզրյա հայաշատ գավառները: 1135–36 թթ-ին, կռվելով Անտիոքի դքսության ու Երուսաղեմի թագավորության դեմ, հաջողությամբ ազատագրեց Կիլիկիայի հարավարևելյան հայաբնակ շրջանները: 

1137 թ-ին Բյուզանդիայի Հովհաննես Կոմնենոս կայսրը Միջերկրական ծովով ներխուժեց Կիլիկիա, գրավեց ողջ Կիլիկիան և գերեվարեց Լևոն Ա-ին ու նրա 2 որդիներին:

1143 թ-ին Լևոն Ա-ի որդի Թորոս Բ իշխանը (1145–69 թթ.) կարողացավ փախչել գերությունից և, եղբայրների՝ Ստեփանեի ու Մլեհի օգնությամբ համախմբելով հայկական ուժերը, ազատագրեց երկիրը բյուզանդական և սելջուկ-թյուրքական զավթիչներից, վերականգնեց 1137 թ-ից ընդհատված Հայոց պետականությունը: 

Թորոս Բ-ին հաջորդած Մլեհ իշխանը (1169–75 թթ.) բյուզանդացիներից և խաչակիրներից ազատագրեց երկրի ծովեզրյա շրջաններն ու Տարսոն, Ադանա, Պոմպեապոլիս քաղաքները: 1173 թ-ին պետության մայրաքաղաքը Վահկայից տեղափոխեց Սիս։

 

Հետաքրքիր փաստեր կոկորդիլոսների մասին

1. Կոկորդիլոսներին ընդունված է համարել ողջ մնացած դինոզավրեր: Նրանք երկրագնդի վրա ապրում են 250 միլիոն տարի:

2. Ծովային կոկորդիլոսը կամ Crocodylus porosus-ը ամենամեծն է համարվում աշխարհում: Նա գտնվում է Ֆիջիի կղզիներում, Հնդկաստանում և Հյուսիսային Ավստրալիայում: Երկարությունը կարող է հասնել մինչև 7 մետրի՝ մեկ տոննա քաշի դեպքում:

3. Նորածին կոկորդիլոսիկը երեք անգամ երկար է իր ձվից:

4. Այդ սողունները չունեն շրթունքներ և չեն կարողանում բերանը լիովին փակել:

5. Կոկորդիլոսը կարող է մեկ տարի ոչինչ չուտել:

6. Ամբողջ կյանքի ընթացքում կարող է փոխել իր 64-ից 70 ատամները մինչև հարյուրավոր անգամներ:

7. Նրանց մոտ հայտնաբերվել է կանիբալիզմ: Այսինքն չափսերով խոշորները կուլ են տալիս փոքրներին:

8. Կոկորդիլոսի աչքը օժտված է երրորդ թափանցիկ կոպով, որի միջոցով սողունը տեսողական ոչ մի դժվարություն չի ունենում ջրի տակ:

9. Լողանալու արագությունը կազմում է 40 կիլոմետր/ժամ, մինչդեռ վազում են 11 կիլոմետր/ժամ արագությամբ: Իսկ տպավորիչ չափը նրանց չի խանգարում ջրից ցատկել 2 մետր:

10. Որպեսզի օգնի իր ստամոքսին հաղթահարել սննդի մեծ կտորները՝ կոկորդիլոսները մինչև 5 կգ քարեր են կուլ տալիս: Բացի այդ, դրանք մեծ դեր են խաղում ջրի հատակը սուզվելու ժամանակ:

11. Կյանքի միջին տևողությունը կազմում է 50 տարի, բայց գոյություն ունեն նաև երկարակյացները, որոնք ապրում են 110 տարի:

12. Եթե հունարենից թարգմանենք «կոկորդիլոս» տերմինը, ապա կնշանակի «քարե որդ»:

Սողունների ընդհանուր կառուցվածքը և բազմազանությունը

Սողունները ցամաքը գրաված առաջին ողնաշարավոր օրգանիզմներ են: Սողունները ցամաքային կենսապայմաններին լավագույնս հարմարվել են պատմական զարգացման ընթացքում։
Սողուններն առաջացել են հնադարյան պարզագույն երկկենցաղներից:

Այս դասին պատկանող բոլոր կենդանիները հասուն վիճակում շնչում են միայն թոքերով:
Նրանց մաշկը չոր է, չի մասնակցում շնչառությանը, պատված է եղջերային թեփուկներով կամ վահանիկներով: Եղջերային ծածկույթը պաշտպանում է կենդանիներին արևից և ապահովում ջրի խնայողությունը։

Սողունների մոտ կատարվում է մաշկափոխանակություն: Սողունները ևս ունեն եռախորշ սիրտ և արյան շրջանառության երկու շրջան:
Սողունների աչքերն ունեն կոպեր, որոնք ցամաքային միջավայրում խոնավեցնում և պաշտպանում են աչքը: Օձերի և որոշ մողեսների կոպերը միաձուլվել են և դարձել թափանցիկ:
Սողունների մարմինը կազմված է միմյանց սահուն հաջորդող գլխից, պարանոցից, իրանից և պոչից:

Սողունների դասակարգումը և կարգաբանական դիրքը կենդանիների թագավորությունում հետևյալն է.

Սողունների տեսակային բազմազանությունը ներկայացված է մոտ 4 կարգերում, որոնք են՝

1. Կնճիթագլուխների կարգ
Այս կարգն ունի միայն մեկ տեսակ. դա մինչև մեր օրերը հասած հնադարյան հատերիան է: Հատերիան տարածված է միայն Նոր Զելանդիայում:

2. Կրիաների կարգ

Ներկայացուցիչներն են՝

. Կոկորդիլոսների կարգ
Ներկայացուցիչներն են՝

4. Թեփուկավորների կարգ

Մողեսներ

Ներկայացուցիչներն են՝ իգուանա, ագամա, կոմոդյան վարան, գեկկոն:

Օձեր

Անհետացած սողունի տեսակներ դինոզավրեր։
Ապրել են երկրագնդի վրա 180մլն տարի առաջ։